Paragrafta Yapı

Bir anlatım birimi olan paragrafın kendine özgü bir yapısı vardır. Bu yapı, aynı anlam etrafında toplanmış, biçimce de birbirine bağlanan cümlelerden meydana gelir. Demek ki paragrafın yapısını belirleyen temel öğe, cümleler ve bu cümlelerin belli bir plan içinde bir araya getirilmesidir. Ancak bu yapıda önemli olan, cümlelerin sayısından çok, aynı anlamı ifade etmesi, aynı düşünceyi işlemesidir.

İyi bir paragrafta her cümle kendinden önceki cümlenin devamı, kendinden sonraki cümlenin ise hazırlayıcıdır. Bu da cümleler arasındaki dil ve anlatım ilişkisini ortaya koymaktadır. Çünkü bu olmadan cümleler arasında ilgi oluşturulamaz. Her cümle, kendi içinde taşıdığı anlamı ve paragrafta yüklendiği anlam ve göreviyle paragraftaki düşünceyi belirgin bir şekilde ortaya koyar.

Paragrafın Bölümleri

Hikâye, deneme gibi yazıların giriş, gelişme, sonuç bölümleri olduğu gibi paragrafın da vardır.

a. Paragrafın giriş bölümü: Giriş cümlesi, paragrafın ilk cümlesidir. Giriş bölümü bir ya da birkaç cümleden meydana gelebilir. Bu bölümde paragrafta işlenecek konu belirtilir. Aynı zamanda paragrafa başlangıç ifade eden bu bölüm, bağımsız cümle özelliği gösterir. Kendisinden sonraki cümleler, hem dil hem de düşünce bakımından bu cümleyle ilgilidir.

Genel bir yargı özelliği taşıyan giriş bölümü genellikle bir cümleden oluşur. Giriş cümlelerinde bu cümleyi önceki cümleye bağlayan “bağlayıcı öğeler” bulunmaz. Bu bağlayıcı öğeler arasında “şöyle ki, halbuki, kısacası, ama, fakat, oysa, bundan dolayı, yine de, bu nedenle, ne var ki, bunun için…” sayılabilir.

“Bazı yazarlar, yazdıklarını anlayabilmek için okurların çaba harcamasını isterler.” cümlesi bir parçanın giriş cümlesi olabilir. Çünkü bu cümle bir düşüncenin devamı özelliği taşımamaktadır. Bir düşünceyi başlatan, bir konuya giriş yapan bir cümle özelliğini göstermektedir. Bu cümlede ele alınan düşünce devam ettirilebilir.

“Bence bu, kendini beğenmişliktir.” cümlesi ise giriş cümlesi özelliği taşımaz. Çünkü bu cümle, yukarıda verdiğimiz cümlenin devamı niteliğindedir. “Bence bu” ifadesi bağlayıcı sözdür. Bu cümleyi kendinden önceki cümleye bağlamakta, onun devamı özelliğini taşıdığını göstermektedir. Bu cümlede yazar, “yazdıklarını anlayabilmek için okurların çaba harcamalarını” isteyen yazarların bencil olduğunu belirtmiştir.

b. Paragrafın gelişme bölümü: Bu bölüm, bağımsız bir cümle özelliğinden çok, kendinden önceki düşüncenin devamı özelliğini taşımaktadır. Çünkü gelişme paragrafında girişte verilen duygu ya da düşünce daha anlaşılır hâle getirilir. Bu yapılırken anlatım tekniklerinden ve düşünceyi geliştirme yollarından da yararlanılır. Bu bölümü oluşturan cümleler, anlam, dil ve anlatım bakımından hem kendinden önceki hem de kendinden sonraki cümlelerle ilgilidir.

c. Paragrafın sonuç bölümü: Paragrafta anlatılan düşünce ile ilgili son sözün söylendiği bölümdür. Bu bölümde ana düşünce verilebilir ya da parçada işlenen düşünceler özetlenebilir. Özetlendiği ve bir sonuca gidildiği için de bu bölümde yer yer “öyleyse, sonuç olarak, kısacası, demek ki, yani, böylece…” gibi özet niteliği taşıyan bağlayıcı sözlere yer verilebilir.

(I)Sanat, toplumdaki sayısız iletişim yollarından biridir. (II)Sanat eseri konuşursa, konuşurken de bir dünya koyarsa ortaya, bunu hiç kuşkusuz birileri için yapar. Sanatta güzellik, sanatçının, gerçeğin örtüsünü kaldırarak düşsel bir dünyayı bir biçim aracılığıyla görünür hâle getirmesinden doğar. (III)Böylece sanat eseri de görünür kıldığı şeyin birilerince algılanmasıyla işlevini yerine getirmiş olur.

Bu paragraf, “Edebiyat sanatı, toplumdaki sayısız iletişim yollarından biridir.” cümlesi ile başlamıştır. Bu cümle paragrafın giriş cümlesidir. Bu cümle ile konuya giriş yapılmıştır. Burada edebiyatın bir iletişim yolu olduğundan söz edilmiştir.

II numaralı bölüm ise paragrafın gelişme bölümüdür. Burada giriş cümlesinde verilen konu açıklanmış, daha anlaşılır hâle getirilmiştir. Son cümle ise paragrafın sonuç bölümüdür. Yazar burada “böylece” ifadesiyle bir sonuca gitmiş, düşüncelerini özetlemiştir. Yazar, giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden hareketle bu paragrafta “Sanat eserlerinin birilerine seslenmek için var olduğunu” anlatmıştır.

Cimrilerin paraya düşkünlüğünde, temiz, katıksız bir sevginin niteliklerini görmüşümdür hep. Neden derseniz cimriler paranın yalnızca acısını çekerler, Moliere’in eserindeki Harpogan gibi sağlayacağı iyiliklere, mutluluklara boş verirler. Cimriler zengin olmak için değil paraya olan sevgilerini tatmin etmek için para biriktirir. Para kazanmayı amaç edinen kişi ile cimri arasındaki ayrım buradadır. Kısacası cimri kişilerde her zaman aracın gücü, amacın değerini aşmaktadır.

İlk cümleyle paragrafa giriş yapılmış, daha sonra bir örnekten de hareketle giriş cümlesinde verilen düşünce daha anlaşılır hâle getirilmiştir. Son cümlede ise paragrafta anlatılanlar özetlenmiş, bu sözlerle esas düşünce verilmiştir: “Kısacası cimri kişilerde her zaman aracın gücü, amacın değerini aşmaktadır.” Yazar, parçada “cimrilerin sadece biriktirmek için para biriktirdiği” düşüncesini anlatmıştır.

Düşüncenin Akışın Bozan Cümle

Her paragrafta bir konu işlenir. Farklı düşünceler ya da düşüncenin farklı bir yönü, farklı paragraflarda ele alınır. Akışı bozan cümlelerle ilgili sorularda paragrafın anlam bütünlüğüne uymayan, paragrafta işlenen düşüncelerin dışında bir düşünceye yer verilir. Paragrafta işlenen düşünce bütünlüğüne uymayan bu cümleler düşüncenin akışını bozar.

İyi Bir Paragrafın Özellikleri

Paragraf duygu, düşünce, olay ya da durumların anlatıldığı bir metindir. Bu metinle yazarın amacı, okura bir mesaj iletmektir. Okura iletilen bu mesajın etkili ve okunabilir olması, güzel bir anlatımın kullanılması gerekir. Bunun için de yazarın “duruluk, açıklık, akıcılık, yalınlık ve tutarlılık” gibi bazı özelliklere dikkat etmesi gerekir.

Duruluk: Duruluk, paragrafta gereksiz ifadelere yer verilmemesidir. Durulukta, düşünceler olabildiğince az sözcükle anlatılarak cümleler gereksiz yere uzatılmaz. Süs ve özentiden kaçınılır, bağlayıcı öğeler titiz bir şekilde kullanılır, edat ve bağlaçlar yerli yerinde kullanılır, aynı anlama gelen sözcükler yan yana kullanılmaz.

Açıklık: Açıklık, paragrafın kolay anlaşılmasıdır. Paragrafı oluşturan cümlelerin hiçbir şüpheye yer vermeyecek şekilde anlaşılır olması açıklığın gereğidir. Bunun için parçada okurun anlamını bilmediği yabancı sözcüklere yer verilmemeli, terim kullanıldığında bu terim açıklanmalıdır. Açık anlatım sözcüklerin ve deyimlerin yerinde, anlamına uygun kullanılması ve noktalama işaretlerinin doğru kullanılmasıyla sağlanır.

Akıcılık: Akıcılık, bir metnin kolay ve istekli bir şekilde okunmasıdır. Bunun için de okurken kulağa hoş gelmeyen ses ya da sözcükler kullanılmamalı, duygular tutarlı bir şekilde sıralanmalıdır. Sözcük ve cümlelerin dizilişindeki akıcılık, metnin kolay bir şekilde ve istekle okunmasını sağlayacaktır.

Yalınlık: Yalınlık, düşünceleri gereksiz süslemelerden, özentili ifadelerden ve basmakalıp söyleyişlerden uzak bir şekilde anlatmadır. Yalın bir anlatımda ifadeler dallandırılıp budaklandırılmaz, gereksiz tekrarlara düşülmez.

Tutarlılık: Tutarlılık, düşüncelerin aralarında herhangi bir çelişki olmadan, birbirine uyumlu bir şekilde anlatılmasıdır. İyi bir anlatımda paragrafı oluşturan cümleler birbirini desteklemeli, düşünceyi anlaşılır hâle getirmelidir.

Bu konuyu çeşitli başlıklar halinde incelemek mümkündür:

Paragrafın Boyutunu Belirleyen Özellikler

Paragraf Tamamlama

Paragrafın Başlığı

Paragrafın Konusu


62 Yorum Var: “Paragrafta Yapı

  1. Performans ödevim vardı ve sizin yaptığınız site sayesinde hepsini yaptım ama bu siteye o konularla ilgili soru da ekleseydiniz çok iyi olacaktı. Bütün konuları buradan baktım ama tek bir şeye bakamadım oda soruydu ama cok teşekkür ederim 100 aldım Türkçem sizin sayenizde 5 gelecek :D

  2. YGS’ye hazırlanıyorum, bütün Türkçe konularında işimi gördü bu site. Allah razı olsun.

  3. Konuyu bir açtım bayağı uzun bir konu olduğunu ve anlamamın çok zor olabileceğini düşündüm. Bir de baktım ardı yorummuş. Demek ki her işi ön yargıları gidererek başlamak insanda bir rahatlama yaratıyor. Emeği geçenlere teşekkür ederim.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir