Karagöz

Karagöz-Oyunu

Deriden kesilen ve tasvir adı verilen birtakım şekillerin, arkadan ışık yardımıyla beyaz bir perde üzerine yansıtılmasına dayanan bir gölge oyunudur. Birçok milletin kendine özgü gölge oyunları vardır. Türk milletinin gölge oyunu olan Karagöz, aslında birçok yeteneğe sahip bir sanatçının çoğunlukla tek başına gerçekleştirdiği sanatsal bir gösterimdir.

Karagöz oyununun doğuşu hakkında oldukça farklı rivayetler mevcuttur. En yaygın görüş şudur: Sultan Orhan devrinde Bursa’da bir cami inşaatı esnasında, biri duvarcı diğeri demirci olan Hacivat ile Karagöz, gevezelikleri ve maskaralıkları ile öteki işçileri çalışmaktan alıkoydukları için padişah tarafından öldürtülür. Bu yaptığından pişmanlık duyan padişahı teselli etmek için Şeyh Küşteri, Hacivat ile Karagöz’ün suretlerini yapıp konuşmalarını ve hareketlerini perde önünde canlandırmaya çalışır.

Karagöz oyununda sahne, seyirciye göre arkasından aydınlatılmış beyaz bir perdeden ibarettir. Oyun, deve derisinden yapılmış ve her biri belli bir tipi canlandıran renkli figürleri perdeye yansıtmak ve hareket ettirmek suretiyle oynanır. Karagöz ile Hacivat, gölge oyununun en önemli tipleridir. Oyun, yazılı bir metne dayanmaz, doğaçlama olarak gelişir.

Karagöz Oyununun Genel Özellikleri

  1. Bu gösterimi yapan kişiye hayalî ya da hayalbâz denir. Hayâlbazın en önemli yardımcısı perde gazeli, şarkı, türkü okuyan, tef çalan yardaktır.
  2. Karagöz oyunu doğaçlamaya dayanır. Yazılı bir metni yoktur. Ancak bazı konular sıklıkla ele alınır. Belirlenmiş bu konuların işlenişi, diyalogların kuruluşu tamamen karagöz oynatıcısının tercih ve yeteneğine bırakılmıştır.
  3. Karagöz oyunlarının bazıları şu başlıklardan oluşur: Karagöz’ün Aşçılığı, Karagöz’ün Şairliği, Eskici, Telgrafçı, Çivi Baskını, Kanlı Kavak, Yalova Sefası, Sahte Gelin, Hançerli Hanım…
  4. Güldürme esasına dayanan Karagöz, ağırlıklı olarak yanlış anlamalarla doğan bir kargaşayı yansıtır.
  5. Karagözde tef, zil ve basit bir düdük yardımıyla oyuna müzik de eşlik eder. Bu düdük zaman zaman yaratıkların korkunç seslerini çıkarmada da kullanılır.
  6. Karagöz oyununun piri Şeyh Muhammed Küşteri olarak kabul edildiğinden Karagöz oyununa “Küşteri Meydanı” da denir.
  7. Karagöz, Osmanlı’nın sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel yapısını tanımamız için önemli ipuçları içerir. İmparatorluğun dil, din ve ırk zenginliğini farklı kesimlerden kahramanlar aracılığıyla yansıtır.

Karagöz Oyununun Tipleri

  • Karagöz: Okumamış halk adamı tipidir. Hacivat’ın kullandığı yabancı kelimeleri ya hiç anlamaz ya da yanlış anlar. Bu yanlış anlamalar, oyunda gülünç durumların oluşmasını sağlar. Karagöz, dobra, zaman zaman da patavatsız olmasından ötürü sürekli zor durumlarla karşılaşır. Buna rağmen bir yolunu bulup işin içinden sıyrılır. Çoğu zaman işsizdir, Hacivat’ın bulduğu işlere girip çalışır.
  • Hacivat: Hacivat biraz öğrenim görmüş, gösteriş meraklısı, kendini beğenmiş yarı aydın tipidir. Arapça ve Farsça kelimeleri sıkça kullanır. Perdeye gelen hemen herkesi tanır, onların işlerine aracılık eder. Alın teriyle çalışıp kazanmaktan çok Karagöz’ü çalıştırarak onun sırtından geçinmeye bakar.
  • Çelebi: Türkçeyi İstanbul ağzıyla kusursuz bir şekilde konuşur. Bazı oyunlarda zengin bir bey, bazı oyunlarda bir mirasyedi, bazı oyunlarda ise zevk düşkünü bir çapkındır.
  • Zenne: Karagöz oyunundaki bütün kadınlara genel olarak zenne denmiştir.
  • Beberuhi: “Yaşı büyük aklı küçük” deyimiyle nitelendirilebilecek bir tiptir.
  • Tuzsuz Deli Bekir: Bir elinde içki şişesi, bir elinde tabanca ya da kama vardır. Olayların karmaşıklaştığı anda gelip kaba kuvvetle olayı çözer.
  • Himmet: Sırtında baltası olan kaba saba bir tiptir.

Oyunda ayrıca zenne Tiryaki (Laf ebesi), Laz (kayıkçı, kalaycı), Efe (zorba), Kayserili (pastırmacı), Acem (zengin tüccar), Matiz (sarhoş), Arap (köle) gibi kişiler de vardır.

Karagöz Oyununun Bölümleri

Karagöz oyunu mukaddime (giriş), muhavere (söyleşme), fasıl (oyun) ve bitiş olmak üzere dört bölümden meydana gelir:

  1. Mukaddime (giriş): Metinde, Hacivat’la Karagöz’ün çatışmasına kadar olan kısım giriş bölümüdür. Perde aydınlatıldıktan sonra Hacivat müzik eşliğinde bir semai okur. Semai bitince “Of, hay Hak!” diyerek, perde gazeli denen bir şiir okur. Sonra Karagöz’ü perdeye davet eden sözler söyler. Karagöz, Hacivat’ın çıkardığı gürültüye kızar, perdeye gelir, kavga ederler.
  2. Muhavere: Metinde, Hacivat’ın “Vay Karagöz’üm, benim iki gözüm merhaba.” sözü ile başlayıp paçanın sonuna kadar devam eden kısım, oyunun muhavere (karşılıklı konuşma) adı verilen ikinci bölümüdür.
  3. Fasıl: Oyunun perdeye aksettirilen asıl bölümüdür. Bu bölümde çeşitli tipler oyuna katılır. Bunlar genellikle kendi ağız (şive) özellikleriyle Karagöz’le konuşturulur. Konuşmalara bazen Hacivat da karışır. Konuşmalarda komiklik ağır basar. Olaylar bir yerde düğümlenir. Sonunda başka bir tipin (efe, külhanbeyi, sarhoş vb.) perdeye gelmesiyle düğüm çözülür.
  4. Bitiş: Bu bölümde tekrar Hacivat’la Karagöz’ün konuşmaları olur. Konuşma kavgaya dönüşür. Hacivat: “Yıktın perdeyi eyledin virân. Varayım sahibine haber vereyim hemân” diyerek perdeyi terk eder. Karagöz de: Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola.’ diyerek oyunu bitirir.

123 Yorum Var: “Karagöz

  1. Müthiş, tam zamanında yetiştiniz akşama bırakmıştım. Çok güzel ve faydalı bir site. Harikasınız :))

  2. Çok uzun ve anlamadığım birkaç kelime var. Bir de özellik 2 satır 2 satır olmalıydı çok uzun.

  3. Lys’de 4 yılda bir sadece 1 soru çıkan bir konunun (Geleneksek Türk Tiyatrosu ve Modern Tiyatro) bu kadar geniş olması garip ama sistem çalışmak zorunda bırakıyor.

  4. Gerçekten çok güzel anlatmışsınız Allah’ın izniyle yüksek alırım bu bilgilerle…

  5. Her ne kadar biraz uzun olsa da diğer yayınlara göre en toparlanmış, anlam akışı bütün olan bir metin yazısı. Ben yazdıysam siz de üşenmeden yazabilirsiniz :)

  6. KARAGÖZ İLE HACİVAT: LEYLEK ETİ
    Hacivat: ” Karagözüm, ziyafet var. ”
    Karagöz: ” Hı.. ”
    Hacivat: ” Ziyafet var, ziyafet. Al hanımı, Yaşar’ı. Bu akşam bize gelin. Levrek aldım, pişirip yeriz. ”
    Karagöz: ” Bu akşam size gelemeyiz, leylek eti yiyemeyiz. ”
    Hacivat: ” Leylek demedim Karagözüm, levrek dedim. Levrek balığı. ”
    Karagöz: ” Bırak ya Hacivat, ne zamandan beri leylekler balık oldu. ”
    Hacivat: ” Leylekler balık olmaz, tıpkı benim Karagöz olamadığım gibi. ”
    Karagöz: ” Keşke Karagöz olsan, bana benzesen Hacivat. ”
    Hacivat: ” Aman, hayatta isteyeceğim en son şey sana benzemek. Ben bu halimden memnunum. ”
    Karagöz: ” Tamam, bana benzeme. Git Halim’le Memduh’a benze. ”
    Hacivat: ” Sen ne diyorsun Karagözüm? Halim’le Memduh da kim? ”
    Karagöz: ” Sizin mahalleden yeni taşınmışlar. Bizim mahalleye geldiler. ”
    Hacivat: ” Eee sonra? ”
    Karagöz: ” Bizim mahalleyi beğenmediler. Sizin mahalleye geri dönecekler. ”
    Hacivat: ” O neden? ”
    Karagöz: ” Çünkü onları dövdüm. Alaycı konuşmaya devam edersen seni de döverim. ”
    Hacivat: ” Sustum Karagözüm, yeter ki beni dövme. ”
    Karagöz: ” Leylek eti falan da yemem. ”
    Hacivat: ” Yeme Karagözüm, leylek eti yeme.

    KARAGÖZ İLE HACİVAT: KARAGÖZ AŞIK
    Genç Karagöz Bursa sokaklarında elinde bir demet ısırgan otuyla hızlı adımlarla yürürken, Hacivat’la karşılaşır. Hacivat sorar:
    ” Hayrola Karagözüm, bu ne acele? Sanki peşinden köpek kovalıyor. ”
    Karagöz: ” Sus Hacivat! Köpek beni niye kovalasın? O ancak senin gibileri kovalar. ”
    Hacivat: ” Hemen kızma Karagözüm, lafın gelişi öyle dedim. Hızlı hızlı nereye böyle? ”
    Karagöz: ” Hı.. ”
    Hacivat: ” Hızlı hızlı nereye böyle? Yani nereye yetişeceksin? ”
    Karagöz: ” Şey, yavuklumla buluşacağım da. ”
    Hacivat: ” Yavuklun mu? Senin yavuklun mu var? ”
    Karagöz: ” Var tabi, neden olmasın? Ben sevemez miyim yani? ”
    Hacivat: ” Tabi seversin, yavuklun da olur. O elindeki nedir? Isırgan otu mu? ”
    Karagöz: ” He ya ısırgan otu. Yavukluma verecektim ”
    Hacivat: ” Olur mu Karagözüm, hiç insan sevdiğine ısırgan otu verir miymiş? ”
    Karagöz: ” Ee o zaman ne verir?
    Hacivat: ” Karanfil verir. ”
    Karagöz: ” Kara fil mi? Afrika mı burası? Fil ne arar? ”
    Hacivat: ” Karanfil dedim Karagözüm. Bir tür çiçek. ”
    Karagöz: ” Çilek bulunmaz şimdi, mevsimi değil. ”
    Hacivat: ” Çilek değil, çiçek dedim. Her neyse sen iyisi kırmızı gül götür. ”
    Karagöz: ” Hı.. ”
    Hacivat: ” Kırmızı gül, kırmızı gül. ”
    Karagöz: ” Kırmızı tül mü? Perdelik tüllerden mi? ”
    Hacivat: ” Dur Karagözüm, ne perdesi ne tülü. Kırmızı gül dedim. ”
    Karagöz: ” Kırmızı kül mü? Amma yaptın Hacivat, külün kırmızısı mı olurmuş? ”
    Hacivat: ” Yine yanlış anladın. Peki o zaman senin dilinle konuşalım. Ya nesi olur? ”
    Karagöz: ” Sen de ne cahilsin Hacivat. Külün rengi kül rengi olur. Bilmiyorsan öğren. ”
    Karagöz’ün yanlış anlamaları karşısında sinirlenen Hacivat ne kadar hırslandığını Karagöz’e fark ettirmemeye çalışır. Kuruyan dili damağında zorlukla döner:
    ” Tamam Karagözüm, yavukluna ne istersen götür. Isırgan götür, sarımsak götür, soğan götür. ”
    Hacivat, ister ıspanak götür, ister pırasa götür, diye söylenerek uzaklaşır gider. Hacivat’ın arkasından bakakalan Karagöz çabucak aklını toplar. Kendini daha sağlıklı düşünmeye zorlar:
    ” Hacivat’ın her dediğini ısırganın yanında yavukluma hediye etsem iyi olacak. Şimdi ben sarımsak, soğan, ıspanak, pırasa nerede bulurum? ”
    Karagöz aradıklarını komşuların yardımıyla tamamlar. Hepsini bir sepete koyarak yavuklusuna verir. Karagöz’ün yavuklusu genç kız hediyelerden dolayısıyla memnun olur. Bu genç kız Karagöz’ün oğlu Yaşar’ın annesidir.

    SON

    Yazan: Serdar Yıldırım

Ali için bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir