Divanü Lugati’t Türk

Divanü Lügati’t-Türk (Günümüz Türkçesi ile: Türk Diyalektleri Sözlüğü), Kaşgarlı Mahmud tarafından Bağdat’ta 1072 – 1074 yılları arasında yazılan Türkçe-Arapça bir sözlüktür. Türkçenin bilinen en eski sözlüğü olup, batı Asya yazı Türkçesi hakkında var olan en kapsamlı ve önemli dil anıtıdır. Eser Halife Ebtilkasım Abdullah’a sunulmuştur.

Kökleşik Arap Sözlük bilgisi ilkelerine göre hazırlanmış olan sözlük, Kaşgarlı Mahmud’un Türk boyları hakkındaki etraflı bilgisinin yanı sıra, Arap Dil bilimi konusunda da esaslı bir eğitim görmüş olduğunu gösterir.

Türkçenin önemli bir dil olduğunu anlatmak ve Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Eser Türk lehçelerindeki harflerin alfabe sırasına göre düzenlenmiş ve eserde manaların iyi anlaşılması için örnek cümlelere yer verilmiştir.

Divanû Lügati’t-Türk bir sözlük olarak hazırlanmasına rağmen Türk sosyolojisi, psikolojisi, edebiyatı, gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgi veren ve nesir parçaları, bazı vakalar çeşitli örneklerle zenginleştirilmiş bir ansiklopedi niteliği göstermektedir. Bu dönem ürünleri içerisinde Türk edebiyatının en eski yıllarına kaynaklık eden en önemli eserdir.

Mensur (düzyazı) bir eserdir. Bu yönüyle dönemin diğer eserlerinden ayrılır. Ancak eserin içindeki koşuk, sagu gibi örnek şiir parçaları nazma da yer verildiğini göstermektedir. Sekiz bölümden oluşan eserde 7500 kelime ve Arapça karşılıklarıyla bunların kullanıldığı örnek cümle veya şiirler; sagu, koşuk ve sav örnekleri; dilbilgisi kuralları ve o devirdeki Türk boylarını gösteren bir harita bulunmaktadır.

Kaşgarlı Mahmut, kelimeleri göçebe boylar arasında gezerek bizzat kendisi derlemiştir. Dilbilgisi kurallarına eserinde yer veren bir filolog; Türk boylarının etnik durumunu şemayla anlatan, Türk toplulukları hakkında bilgi veren bir etnograf; ayrıca Türk boylarının yerleşim alanını gösteren bir harita çizmiş olan ilk Türk haritacısıdır.

Kaşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati’t-Türk’e şöyle başlar;

Esirgeyen, koruyan Allah’ın adıyla

“Allah’ın, devlet güneşini Türk burçlarından doğurmuş olduğunu ve Türklerin ülkesi üzerinde göklerin bütün dairelerini döndürmüş olduğunu gördüm. Allah onlara Türk adını verdi. Ve yeryüzüne hâkim kıldı. Cihan imparatorları Türk ırkından çıktı. Dünya milletlerinin yuları Türklerin eline verildi. Türkler Allah tarafından bütün kavimlere üstün kılındı. Hak’tan ayrılmayan Türkler, Allah tarafından hak üzerine kuvvetlendirildi. Türkler ile birlikte olan kavimler aziz oldu. Böyle kavimler, Türkler tarafından her arzularına eriştirildi. Türkler, himayelerine aldıkları milletleri, kötülerin şerrinden korudular. Cihan hâkimi olan Türklere herkes muhtaçtır, onlara derdini dinletmek, bu suretle her türlü arzuya naili olabilmek için Türkçe öğrenmek gerekir.”

Kaşgarlı Mahmud’un 11. yüzyılda Balasagun’u merkez alarak çizdiği Dünya haritası o dönem Türklerinin yaşadıkları bölgeleri ve dağılımlarını göstermesi bakımından dikkate şayandır. Harita, Türklerin bulunduğu bölgeleri göstermek amacıyla çizilmiştir. Daire şeklinde olan haritanın çevresinde Doğu, Batı, Kuzey, Güney yönleri belirtilmiş, bazı deniz ve ırmaklar gösterilmiştir. Batıda işaret edilen yerler İdil boylarına, yani Kıpçakların ve Frenklerin oturdukları bölgelere kadar uzanır. Güney-Batıda Habeşistan’a, Güneyde Hint, Sint, Doğuda Çin ve Japonya’ya işaret edilmiştir.

Kaşgarlı Mahmut Türk Dünyası Haritası

Genel Özellikleri:

  • 11. yüzyılda yazılmıştır.
  • Türkçenin ilk sözlüğü, antolojisi, ansiklopedisi ve dil bilgisi kitabidir.
  • Araplara Türkçe öğretmek, Türkçenin yaygınlığını göstermek için yazılmıştır.
  • Kaşgarlı Mahmut, birçok Türk boyunu gezerek derlemeler yapmıştır.
  • Sözcükleri örnekleyen atasözleri ve şiirler kullanmıştır. (Bu özelliği, onun, kendinden sonraki Türk edebiyatı için çok önemli bir kaynak olmasını sağlamıştır.)
  • Kitabın yazıldığı metin Hakaniye lehçesiyle, açıklamaları ise Arapçayla yazılmıştır.

150 Yorum Var: “Divanü Lugati’t Türk

  1. Çalışmak çalışmak çalışmak :D Allah’ım yarınki sınavımda bana yardımcı ol. Amin.

    1. 2012’nin yazısına cevap yazıyorsunuz, şimdiye mezun olmuştur.

    2. Amin cümleten bütün öğrencilere Allah yardımcı olsun.

    1. Allah razı olsun, bu site olmasa yapamayacağız tatil ödevini.

    2. Abi hangi üniversiteyi kazandın istediğin üniversiteyi kazanabildin mi? Merak ettim 9 yıl geçmiş aradan çoluk çocuk sahibi bile olmuş olabilirsin :D

    1. Bende 2020’de 10. sınıfım şu anda koronavirüs var yani okullar tatil, o yüzden çalışmıyorum. Zaten bu dönemde okusan da bir şeye yaramıyor.

  2. Bu site çok güzel anlatmış konuyu. Herkese teşekkür ederim bu sayede sınavdan iyi bir şey alacağım.

  3. Herkes Edebiyat sınavından bir önceki gün burada galiba ben de dahil :D inşallah herkesinki güzel geçmiştir arkadaşlar.

  4. Çok iyi bir site herkes 10 galiba ama ben 9 um çok yararlı hiç 9 var mı aranızda?

  5. “Ğassek” kelimesi Kur’an’da geçen Türkçe kelime olduğu söyleniyor. Bunu nasıl bulabiliriz? Divanü Lugatı’t-Türk’te bulamadım.

  6. Herkes sınav için girmiş hazırlanmış, ben ise anlatacağım konu için girdim. Aslında bayağı uzun bekliyordum bu kadar kısa olması şaşırttı beni mutluyum; bu arada 10. sınıf fazla zor değil.

  7. 10.sınıf diğer sınıflara göre hiç de zor değil. Ayrıca onlarca site dolaştım ve bu siteden iyisini bulamadım. Teşekkürler.

  8. 10. sınıf çok zor gerçekten ama yapacak bir şey yok. Proje ödevim için bunlar pek yeterli olmadı ama yine de teşekkürler. Bütün 10. sınıflara gönülden başarılar…

  9. Şuan 6. sınıfa gidiyorum. Öğretmenim proje ödevi olarak Divanı Lügatit Türk’ü verdi. Bu konu hakkında bana çok yardımcı oldunuz. Gerçekten çok teşekkür ederim. Diğer arkadaşlarımın da emeğinize saygı verdiklerinizi düşünüyorum. Gerçekten işime yaradı. İçinde yer alan güzel sözlerden de bahsedebilir misiniz?

    1. Biz bu konuyu işliyoruz acayip zor, çok yardımcı oldunuz çok teşekkürler.

  10. Gerçekten sizlere çok teşekkür ederim, ben hep buradan çalışıyorum, umarım yarınki sınavım güzel geçer herkese başarılar :)

  11. Üniversite 3.sınıf Türk eğitim tarihi okul bitiyor bunlar bitmiyor. Allah’ım sabır :)

  12. 100 üzerinden 100 veriyorum. Helal olsun bu sitede emeği geçenlere. Güzel bir site ama sınava hazırlık için konulardan önemli yerleri işaretlerseniz sevinirim. Teşekkürler.

  13. Süper, yarın sınavım var inşallah yüksek alırım; ayrıca bu ödevde emeği geçen herkese teşekkürler.

  14. Yarınki sınavım inşallah iyi geçer. Allah kimsenin emeğini boşa çıkarmasın.

  15. Gerçekten benim istediğim gibi bir site. Açıklamalı. Burada emeği geçen herkese teşekkürler.

  16. Vay be kaç nesile yardımcı olmuş bu metin… Eh 2019’dan selamlar, yarınki sınav inşallah iyi geçer.

  17. İnşallah yarınki sınavımda 90 almayı nasip et ne olur 90 alabileyim çünkü çok çalışıyorum 1.sinavda çok düşük aldım ortalamam yükselsin amin.

Osman için bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir