Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında öğretici metinlerin özellikleri şunlardır:
- Öğretici metinler bakımından bu dönemde büyük ilerlemeler kaydedilmiş; deneme, makale, gezi yazısı, hatıra, fıkra, eleştiri… alanlarında önemli eserler verilmiştir.
- Bilgi verme, düşündürme, açıklama amaçlanmış; metnin yapısı dil ve anlatımı, kullanılan motifler bu amaçlara göre belirlenmiştir.
- Kurtuluş Savaşı’dan yeni çıkmış olan ülkenin Atatürk ilke ve inkılâpları doğrultusunda büyük bir kalkınmaya girişmesi sonucunda millete ve milletin kültürüne yönelinmiş, Anadolu ve Anadolu insanı konu edilmiştir.
- Öğretici metinlerde günlük konuşma dilindeki Türkçe sözcükler, halk söyleyişlerindeki tamlamalar kullanılır; Arapça ve Farsça sözcüklere fazla yer verilmez.
- Bu dönem yazarları, öğretici metinlerde terim ve kavramları, gündelik hayata ait sözcük ve sözcük gruplarını kullanarak edebi bakımdan güçlü bir anlatıma ulaşmayı amaçlarlar.
- Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı öğretici metinlerinde yazı dilinin konuşma diline yaklaştırılması, açık ve sade bir dilin kullanılması daha fazla okura ulaşılmasını sağlamıştır.
- Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında öğretici metin türlerinde eserler kaleme alan önemli sanatçılar şunlardır:
Deneme: Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Sabahattin Eyüboğlu, Salah Birsel, Oktay Akbal, Cemil Meriç, Mehmet Kaplan, Nihat Sami Banarlı, Nermi Uygur, Ahmet Hamdi Tanpınar, Vedat Günyol, Orhan Burian, Tahsin Yücel, Akşit Göktürk, Hilmi Yavuz
Makale: Ahmet Hamdi, Peyami Safa, Falih Rıfkı, Erol Güngör, Cemil Meriç, Nurettin Topçu
Gezi yazısı: Haldun Taner, Azra Erhat, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Oktay Akbal, Falih Rıfkı Atay
Anı: Ruşen Eşref, Falih Rıfkı, Yusuf Ziya Ortaç, Oktay Akbal, Yahya Kemal, Vedat Nedim Tör, Salah Birsel, Halikarnas Balıkçısı
Fıkra: Peyami Safa, Falih Rıfkı, Yusuf Ziya, Burhan Felek, Necip Fazıl, Çetin Altan, Abdi İpekçi, Uğur Mumcu, İlhan Selçuk
Eleştiri: Mehmet Kaplan, Fethi Naci, Asım Bezirci, Tahir Alangu, Berna Moran, Fahir Onger, Mehmet Fuat, Mehmet H. Doğan, Adnan Binyazar, Semih Gümüş, Muzaffer Erdost, Gürsel Aytaç, Adnan Benk
Günlük: Nurullah Ataç, Salah Birsel, Oktay Akbal, Tomris Uyar, Muzaffer Buyrukçu, Mehmet Şeyda
NURULLAH ATAÇ (1898-1957)
- Deneme ve eleştiri türünde usta bir isimdir.
- Batılı anlamda ilk deneme ve eleştiri yazılarının yazarıdır.
- 1940’tan sonraki yazılarında Türkçeyi özleştirme çabası öne çıkar.
- Eserleri:
- Deneme-Eleştiri: Günlerin Getirdiği, Karalama Defteri, Sözden Söze, Ararken, Diyelim, Söz Arasında, Okuruma Mektuplar
- Günlük: Günce
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Nurullah Ataç Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
SUUT KEMAL YETKİN (1903-1980)
- Deneme ve eleştiriyle tanınmıştır.
- Sanat, estetik, resim ve felsefe alanlarında eserler vermiştir.
- Düşüncelerini açık ve yalın bir anlatımla kaleme almıştır.
- Eserleri:
- Deneme: Günlerin Götürdüğü, Edebiyat Konuşmaları, Edebiyat Üzerine, Düşün Payı, Yokuşa Doğru, Şiir Üzerine Düşünceler, Denemeler
- İnceleme-Araştırma: Ahmet Haşim ve Sembolizm, Sanat Felsefesi, Edebiyatta Akımlar
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Suut Kemal Yetkin Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
İSMAİL HABİP SEVÜK (1892-1954)
- Milli mücadeleye destek veren önemli yazarlardandır.
- “İzmir’e Doğru” ve “Açıksöz” gazetelerinde başyazarlık yapmıştır.
- Türk edebiyatı tarihi, anı, gezi yazısı gibi türlerde eserler vermiştir.
- Eserleri:
- Edebiyat Tarihi – İnceleme: Türk Teceddüt Tarihi, Avrupa Edebiyatı ve Biz, Edebiyat Bilgileri
- Gezi Yazısı: Tuna’dan Batı’ya Yurttan Yazılar
- Anı: O Zamanlar
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. İsmail Habib Sevük Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
CEMİL MERİÇ (1917-1987)
- Deneme türünün usta isimlerindendir.
- Denemeleri dışında, edebiyat tarihi, felsefe, tarih çalışmaları ve çevirileri de vardır.
- Eserleri:
- Deneme: Bu Ülke, Mağaradakiler
- Araştırıma-İnceleme: Umrandan Uygarlığa, Kırk Ambar, Bir Dünyanın Eşiğinde
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Cemil Meriç Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
SABAHATTİN EYÜBOĞLU (1908-1973)
- Deneme ustalarındandır.
- Araştırma ve incelemeleri de vardır.
- Eserleri:
- Deneme: Mavi ile Kara, Sanat Üzerine Denemeler
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Sabahattin Eyüboğlu Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
MEHMET KAPLAN (1915-1986)
- Yeni Türk Edebiyatı profesörüdür.
- Araştırma ve incelemeleriyle tanınmıştır.
- Denemeleri de vardır.
- Eserleri:
- İnceleme-Araştırma: Kültür ve Dil, Nesilleri Ruhu, Büyük Türkiye Rüyası, Edebiyatımızın İçinden, Hikâye Tahlilleri, Şiir Tahlilleri I-II, Tip Tahlilleri, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, Tanpınar’ın Şiir Dünyası, Tevfik Fikret, Namık Kemal
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Mehmet Kaplan Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
SALAH BİRSEL (1919-1999)
- Asıl ününü deneme türünde sağlamıştır.
- Lirik şiiri değil, zekâ şiirini savunmuştur.
- Her şiirinde yeni bir ses yeni bir yapı kurmaya çalışmıştır.
- Eserleri:
- Deneme: Şiirin İlkeleri, Kaybolmuş Cennet Bahçesi, Şiir ve Cinayet, Sen Beni Sev, Amerikalı Tolstoy, Hal- ley Kimi Kurtarır, Nezleli Karga, Hafiyeler Önde Gider, Gandi ya da Hint Kirazının Gölgesinde
- Anı: Boğaziçi Şıngır Şıngır Mıngır, Kahveler Kitabı, Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, Sergüzeşt-i Nano Bey ve Elmas Boğaziçi
- Roman: Dört Köşeli Üçgen
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Salah Birsel Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
ŞEVKET RADO (1913-1988)
- Sohbetleriyle tanınmıştır.
- Son dönemlerinde Türk dili konusunda Türk Dili dergisinde yazılar yazmıştır.
- Eserleri:
- Şiir: Şiirler-Kördüğüm ve Ötekiler
- Sohbet: Eşref Saat, Ümit Dünyası, Hayat Böyledir, Aile Sohbetleri, Saadet Yolu, İnsan Severse Yaşar
- Gezi: Amerika Masalı, 50.yılında Sovyet Rusya
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Şevket Rado Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
ŞEVKET SÜREYYA AYDEMİR (1897-1976)
- Önce Turancı, sonra Marksist anlayışı savunmuştur.
- Marksizm’den yola çıkarak Kemalizm’i bir ideoloji haline getirmeye çalışmıştır.
- Yakup Kadri, Vedat Nedim Tör gibi arkadaşlarıyla Kadro dergisi etrafında toplanmıştır.
- Biyografi türündeki yapıtlarıyla tanınır.
- Eserleri:
- Roman: Toprak Uyanırsa
- Biyografi: Tek Adam (Atatürk’ün hayatı), İkinci Adam (İsmet İnönü’nün hayatı), Suyu Arayan Adam (kendi hayatı), Menderes’in Dramı, Enver Paşa
OKTAY AKBAL (1923-2015)
- Yapıtlarında sıradan insanların hayatını, dramını, gelenek ve görenekler karşısındaki tutumlarını işlemiştir.
- Yapıtlarındaki başarısının temelinde deneme tarzına yakın şiirsel üslubu ile okurda biyografik roman izlemini uyandıran “ben merkezli” anlatımı vardır.
- Bütün yapıtlarında sade bir dil kullanmıştır.
- Eserleri:
- Roman: Garipler Sokağı, Suçumuz İnsan Olmak, Yeşil Ev, İnsan Bir Ormandır, Batık Bir Gemi, Düş Ekmeği
- Öykü: Önce Ekmekler Bozuldu, Bulutun Rengi, Bizans Definesi, Aşksız İnsanlar, Yalnızlık Bana Yasak, Lunapark, Ey Gece Kapını Üstüme Kapat
NAKİ TEZEL (1915-1980)
- Folklor araştırmacısıdır.
- Çeşitli Türk masallarını derlemiştir.
- Eserleri:
- Derleme-inceleme: Köroğlu Masalı, Keloğlan Masalları, Peri Kızı, Altın Tas, İstanbul Masalları, Beybörek, Konuşan Kaval, Elmas İşlemeli Kılıç, Küçük Sultanın Güvercini, Altın Bülbül, Kayıp Sultan, Türk Masalları, Limon Kız, Yeşil Kuş
NİHAT SAMİ BANARLI (1907-1974)
- Edebiyat tarihi alanındaki çalışmalarıyla tanınır.
- Eserleri:
- İnceleme: Resimli Türk Edebiyatı Tarihi(I-II), Yahya Kemal Yaşarken, Yahya Kemal’in Hatıraları, Türkçenin Sırları, Şiir ve Edebiyat Sohbetleri, Büyük Nazireler Mevlit ve Mevlit’te Milli Çizgiler, Edebi Bilgiler, Metinlerle Edebi Bilgiler, Başlangıçtan Tanzimat’a Kadar Türk Edebiyatı Tarihi, Fatih’in Zafer Sırları, Renkli Rüyalar Otelinde
EFLATUN CEM GÜNEY (1896-1981)
- Geleneksel halk hikâyelerini ve masalları derlemiştir.
- “Masalcı Baba” unvanını almıştır.
- Folklor çalışmalarıyla ün kazanmıştır.
- Eserleri:
- Folklor: Nar Tanesi, Gökten Üç Elma Düştü, Az Gittim Uz Gittim, Evvel Zaman İçinde, Dede Korkut Masalları(ödül aldığı kitap), Zümrüdüanka, Açıl Sofram Açıl, Akıl Kutusu, Halk Şiir Antolojisi, Sabırtaşı
PERTEV NAİLİ BORATAV (1907-1998)
- Halk edebiyatı ve folklor çalışmalarıyla tanınır.
- Sözlü ve yazılı halk kaynaklarından yararlanarak yaptığı çalışmalarla tanınmıştır.
- Eserleri:
- Derleme-İnceleme: Köroğlu Destanı, Folklor ve Edebiyat I-II, Bey Böyrek Hikâyesine Ait Metinler, Halk Edebiyatı Dersleri, İzahlı Halk Şiiri Antolojisi, Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, Zaman Zaman içinde, Az Gittik Uz Gittik, 100 Soruda Türk Folkloru, Nasrettin Hoca
RUŞEN EŞREF ÜNAYDIN (1892-1959)
- Mülakat ve röportaj türündeki yapıtları ile tanınır.
- Mustafa Kemal Atatürk’ü ilk defa, uzun bir röportajla Türk okuyucusuna tanıtmıştır.
- 1919’da Anadolu’ya geçerek Milli Mücadele’ye katılmıştır.
- Eserleri:
- Mülakat: Diyorlar ki, Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal’le Mülakat, Çanakkale’de Savaşanlar Dediler ki
- Deneme: Geçmiş Günler, Boğaziçi Yakından, İstiklal Yolunda, Ayrılıklar, İki Saltanat Arasında
- Anı: Atatürk’ün Hastalığı, Atatürk’ü Özleyiş
- Mensur Şiir: Damla Damla
TAHİR ALANGU (1915-1974)
- İnceleme ve araştırma alanındaki çalışmalarıyla tanınır.
- Eserleri:
- İnceleme: Kalavela (Ünlü Fin destanının incelenmesi ve 50 türküsünün özeti), Çalgılı Kahvelerdeki Külhanbeyi Edebiyatı ve Numuneleri, Servet-i Fünun Edebiyatı Antolojisi, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman (3 cilt), Ömer Seyfettin (Biyografi-roman), 100 Ünlü Türk Eseri, Billur Köşk Masalları
ENİS BATUR (1952-…)
- Şair, deneme yazarı ve yayıncıdır.
- Şiirleriyle Cemal Süreya, Altın Portakal, Sibilla Aleramo, Necatigil ödüllerini, denemeleriyle TDK ödülünü kazandı.
- Eserleri:
- Şiir: Tuğralar, Perişey, Kanat Hareketleri, Doğu Batı Divanı, İblise Göre İncil, Opera 1, Sarnıç
- Deneysel Metinler: On Dört + X + 4 Deneysel Metin
- Şiir Alıştırmaları: Taşrada Ölüm Dirim Hazırlıkları
- Deneme: Şiir ve İdeoloji, Yazının Ucu Yazınsal Denemeler, Babil Yazıları, Simokinli Berdüş, Patates
- Antoloji: Kara Mizah Antolojisi, Modern Dünya Edebiyatı Antolojisi, Rabia Hatun
- Şehrengiz: İstanbul İçin Şehrengiz, Üç İzmir, Ankara Ankara