Bir dil, “yazı dili” ve “konuşma dili” olmak üzere ikiye ayrılır. Yazı dilinin temel öğesi “harf”, konuşma dilinin temel öğesi ise “ses”tir. Akciğerlerden gelen havanın ağız yolundan çıkışı sırasında oluşan titreşimlere “ses” denir.
Küçük veya büyük bütün dil birlikleri seslerden oluşur. Dilin bütün birliklerinde karşımıza dilin “ses” dediğimiz parçalanamayan öğesi çıkar. Dolayısıyla ses, dilin bölünemeyen en küçük birliğidir. Sesleri karşılayan işaretlere “harf” denir. Dildeki sesleri karşılayan harflerin bütünü alfabeyi meydana getirir.
Türkler tarih boyunca sırasıyla “Göktürk, Uygur ve Arap” alfabelerini kullanmışlardır. Cumhuriyet Döneminde ise 29 harften oluşan Latin alfabesi kullanılmaya başlanmıştır. Bu alfabede 8’i ünlü (sesli). 21’i ünsüz (sessiz) olmak üzere 29 harf vardır. Bu ünlü ve ünsüzlerin bazı özellikleri vardır.
Ses Bilgisi
Türkçedeki sesleri karşılayan harflerin bir ses değeri, özelliği vardır. İşte ses bilgisi konusu, Türkçedeki ünlü ve ünsüzlerin özellikleriyle ilgili kurallara dayanmaktadır.
Ünsüzlerin Özellikleri
Ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslere ünsüz denir.
Örneğin: “ç” süreksiz ve sert, “ğ” yumuşak ve sürekli, “ş” sert ve sürekli bir ünsüzdür. Ünsüzlerle ilgili özellikler şunlardır:
Dilimizde yirmi bir ünsüz vardır. Bunlar: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, I, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z. Ünsüzler ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamasına göre iki gruba ayrılır:
Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere tonlu (yumuşak) ünsüzler adı verilir. Tonlu ünsüzler şunlardır: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z. Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere tonsuz (sert) ünsüzler denir. Tonsuz ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t.
Ünlülerin Özellikleri
Ses yolunda bir engele çarpmadan çıkabilen seslere ünlü denir.
Ünlülerden birkaçının özelliklerine bakalım; “a” ünlüsü, düz, kalın ve geniş bir ünlüdür, “ü” yuvarlak, ince, dar bir ünlüdür, “a, e” ünlüleri düz ve geniş ünlülerdir.