İstenilen, tasarlanan bir eylemi, eylemler hakkında bir niyet ve duyguyu ifade eden cümlelere dilek-istek cümleleri denir. Dilek-istek cümlelerinin doğru ve yanlış olmalarına imkân yoktur, gerçekleşmesi mümkün olsun veya olmasın bir husus için duyulan özlemi ifade eder.
Dilek-Şart Cümleleri: Dilek şart cümleleri fiil kök ya da gövdesine -sa/-se ekleri getirilerek kurulur.
“Ah bir zengin olsam.”
“Okulumu bitirsem, yüzmeyi öğrensem.” cümlelerinde şarta bağlı bir dilek anlatılmaktadır.
İstek Cümleleri: Bu tür cümleler kişinin kendi kendine yapmak istediği eylemi ifade eder.
“Kalkayım, eve gideyim,
Haydi, bize gidelim. Burada iki gün kalalım.” cümleleri bu tür cümlelerdir.
Gereklilik Cümleleri: Mutlaka yapılması gerekir anlamı ifade eden cümlelerdir.
Başarmak için çalışmalıyım.
Eve gitmeliyim.
Emir Cümleleri: Bir buyruğu bir emri ifade eden cümlelerdir.
oku, çalış, git, gel, vb.
Ünlem Cümleleri: Sevinç, öfke, şaşkınlık vb. duyguların ses tonuyla vurgulanarak belirtildiği cümlelere ünlem cümlesi denir.
“Ne muhteşem bir manzara!” cümlesinde görülen manzarayla ilgili beğeni duygusu ortaya konmuştur. Dolayısıyla bu cümle ünlem cümlesidir.