Çekim Ekleri Konu Anlatımı Türkçede sözcükleri, isim soylu sözcükler ve eylemler diye ikiye ayırmıştık. Buna göre, isim soylu sözcüklere gelen çekim eklerine “isim çekim eki”, fiillere gelen çekim eklerine “fiil çekim eki” denir. A. İsim Çekim Ekleri 1. Hal (Durum) Ekleri Yaklaşma Durumu Eki Bulunma Durumu Eki Ayrılma Durumu Eki Belirtme Durumu Eki 2. İyelik Ekleri 3. Tamlayan Eki 4. Çoğul Eki 5. Eşitlik Eki 6. Vasıta Eki 7. Ekeylem 8. Soru eki B. Fiil Çekim Ekleri 1. Kip Ekleri 2. Kişi Ekleri 3. Ekeylem 4. Soru Eki İsim Çekim Ekleri İsim soylu sözcüklere gelerek onların anlamlarını değiştirmeden çekimleyen eklerdir. 1. Hal (Durum) Ekleri a. Yaklaşma Durumu Eki (-e, -a) Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye yaklaşma ve yönelme anlamı katar. Ahmet çarşıya gitmiş. Eklendiği sözcüklerle cümleye başka anlamlar da katar. Akşama parkta buluşalım. (zaman) Arkadaşına bir hediye aldı. (aitlik) Ad soylu sözcükleri ilgeçlere bağlar. okula doğru, her şeye rağmen, sabaha karşı… İkileme kurabilir. Onunla yüz yüze görüşmelisin. Not: İkileme kuran yönelme durum eki “-e, -a”, bağ-fiil yapan “-e, -a” ekiyle karıştırılmamalıdır. Onlar koşa koşa gitti. Onlar yan yana oturdu. Birinci cümlede “koşa koşa” ikilemesi bağfiildir. Çünkü eylemden (koş-) türemiştir. Bu sözcüklere eklenen “-e,-a” eki bağfiil oluşturan yapım ekidir, ikinci cümlede ise, “yan yana” ikilemesi bağfiil değil, ad soylu bir ikilemedir. Çünkü “yan” sözcüğü ad soylu sözcüktür ve bu ikilemeye eklenen “-e,-a” eki yönelme durumu ekidir. b. Bulunma Durumu Eki (-de, -da, -te, -ta) Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye “bulunma, bir yerde var olma” anlamı katar. Çocuklar bahçede oynuyor. Eklendiği sözcüklerle cümleye başka anlamlar da katar. Çocukluğunda çok yaramazmış. (zaman) Valiyi herkes ayakta karşıladı. (durum) İkileme kurabilir. İkide bir hasta oluyor, devamsızlık yapıyor. Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirip yeni bir sözcük türeterek yapım eki görevinde kullanılabilir. Döneminin gözde sanatçılarındanmış. Hiç çalışamadım, sözde sabaha kadar çalışacaktım. c. Ayrılma Durumu Eki (-den, -dan, -ten, -tan) Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye “ayrılma, bir yerden uzaklaşma” anlamı katar. Az önce kitapçıdan çıktı. Eklendiği sözcüklerle cümleye başka anlamlar da katar. Geceden yola çıkalım ki törene yetişelim. (zaman) Baş ağrısından hiç ders çalışamamış. (sebep) Araba aniden durdu. (durum) Az da olsa, eklendiği sözcüğün anlamını değiştirip yeni bir sözcük türeterek yapım eki görevinde de kullanılır. Dün seyrettiğimiz, çok sıradan bir maçtı. İki arkadaş sudan bir nedenle kavga etmiş. İkileme kurabilir. Hastamız, günden güne iyileşiyor. Tamlayan eki görevinde kullanılır. Öykülerimden birkaçını yayımlamadım. (Öykülerimin birkaçı) d. Belirtme Durumu Eki (-ı, -i, -u, -ü) Yükleme durum eki de denir. Cümlelerde nesneyi yani yüklemdeki işten etkilenen varlığı belirtir. Yükleme sorulan “neyi, kimi” sorularının cevabı olan sözcüklerde bu eki görebiliriz. Duvarı beyaza boyamış, (neyi boyamış / duvarı) Oyuncakları odanızdan toplayın. 2. İyelik (Tamlanan) Ekleri (-m, -n, -i, -miz, -niz, -leri) Adlara gelerek onlara aitlik anlamı katan, onların neye, kime ait olduğunu belirten eklerdir. Ünsüzle biten bir sözcüğe geldiğinde iyelik ekleri şu şekilde karşımıza çıkar: defterim 1.tekil kişi iyelik eki defter-in 2.tekil kişi iyelik eki defter-i 3.tekil kişi iyelik eki defter-imiz 1.çoğul kişi iyelik eki defter-iniz 2.çoğul kişi iyelik eki defter-leri 3.çoğul kişi iyelik eki Ünlüyle biten bir sözcüğe geldiğinde ise iyelik ekleri şu şekilde karşımıza çıkar: araba-m araba-n araba-s-ı araba-mız araba-nız araba-ları Not: İyelik eki olan “-/, -/’, -u, -ü” ile, durum eki olan “-/, -i, -u, -ü” birbirine karıştırılmamalıdır. Defter -i dün okulda kalmış. Defter – i bu masanın altında buldum. Birinci cümlede “defter” sözcüğüne gelen “-i” eki bu sözcüğe aitlik anlamı katmıştır, yani defter sözcüğünün bir varlığa ait olduğunu belirtmiştir. Bu yüzden bu cümlede “-i” eki, iyelik ekidir. İkinci cümlede ise “defter” sözcüğüne gelen “-i” eki aitlik anlamı katmamış, bu sözcüğü cümlede nesne durumuna getirmiştir. Bu yüzden bu cümlede “-i'” eki, durum ekidir. Ad tamlamalarında tamlanana gelen ek, iyelik ekidir. Bu yüzden bu ekin diğer bir adı da “tamlanan” ekidir “Gülün yaprağ-ı, gül reçel-i” tamlamalarında tamlanan olan “yaprak, reçel” sözcüklerine “-ı, -i” iyelik eki getirilerek belirtili ve belirtisiz ad tamlaması oluşturulmuştur. 3. Tamlayan Eki (-ın. -in, -un, -ün, -im) Ad tamlamalarında tamlayan olan sözcüklere gelerek belirtili ad tamlaması oluşturduğundan tamlayan eki olarak adlandırılır. Kaynaştırma ünsüzüyle birlikte “-nın, -nin, -nun, -nün” şeklinde de kullanılır. Bahçenin kapısı açıktı. Selim’in kardeşi okula gitmemiş. Yarınki geziden onların haberi yokmuş. Bizim evimiz buraya biraz uzak. Adıllara gelerek ilgeç grubu oluşturur. Senin için geldik. Onun gibi çalışmalısın. Sizin kadar çalışkan olanını görmedim. Adılları ve adları eylemlere bağlar. Bu kitap senin olsun. Büyük ödül Ahmet’in oldu. Bu sene kupa bizim olacak. Not: Tamlayan eki, “ben ve biz” kişi adıllarına geldiğinde “-im” şeklinde yazılır. Ben – im kalemim Biz – im okulumuz Bu iki örnekte görüldüğü üzere “ben” ve “biz” adılları, tamlayan ekini “-im” şeklinde almıştır. Tamlayan eki olan “-im”, iyelik eki olan “-ım, -im, -um, -üm” ekiyle karıştırılmamalıdır. İyelik eki olan “-ın, -in, -un, -ün” eki ile tamlayan eki olan “-m,-in, -un, -ün” eki birbirine karıştırılmamalıdır. Kalem-in ucu kırılmış. Kalem-in çok güzelmiş. Birinci cümlede “kalem” sözcüğü, “-in” eki alarak tamlayan olmuştur. Bu yüzden bu cümlede “-in” eki tamlayan ekidir. İkinci cümlede ise “”kalem” sözcüğü, “-in” ekini alarak ikinci kişiye (senin kalemin) ait olmuştur. Bu yüzden bu cümlede “-in” eki iyelik ekidir. 4. Çoğul Eki (-lar, -ler) Eklendiği sözcüklere çokluk anlamı katar. Bu çiçekler çok güzel. Yapraklar yavaş yavaş dökülüyordu. Eklendiği sözcüklere başka anlamlar da katar. Dünyaları kazansa gözü doymaz. (abartma) Selim Beyler henüz gelmedi. (saygı) Fuzuli’ler, Baki’ler kolay yetişmiyor. (benzerleri, gibi) Not: “-ler, -lar” eki aile adı oluşturarak yapım eki görevinde de kullanılır. Bu durumda “-ler, -lar” eki yazım kuralı gereği, kesme işaretiyle ayrılmaz. Ayşeler yarın İzmir’e gidiyor. 5. Eşitlik Eki (-ca, -ce, -ça, -çe) Cümleye çeşitli anlam ilgileri katar. O çocukça davranıyor. (gibi, eşitlik) Sınıfta sessizce oturuyor. (şekilde) Sence bu durumda ne yapmalıyım? (görecelik) Okulca geziye gittik. (birliktelik) Bakanlıkça şu kararlar alındı. (tarafından) Aylarca bir mektup yazmadı. (boyu, süresince) Elinde kalınca bir sopa vardı. (küçültme) 6. Vasıta Eki (-la, -le): Cümleye çeşitli anlam ilgileri katar. İzmir’e trenle gitmiş. (vasıta, araç) Elmayı bıçakla soydu. (gereç) Çarşıya annesiyle gitti. (birliktelik) Sınavı heyecanla bekliyor. (durum) Gürültüyle yatağından fırladı. (sebep) 7. Ekeylem (-dı, -mış, -se, -dır) Ekeylemle birlikte kullanılan kip ekleri (-dı, -mış, -se, -dır) ad soylu sözcüklere eklenerek kullanıldığında isim çekim eki olur. Hava dün güzeldi. (ekeylemin -di’li geçmiş zaman kip eki) Onlar çok iyiymiş. (ekeylemin -miş’li geçmiş zaman kip eki) Hastaysan yarın görüşelim. (ekeylemin şart kipi eki) Orada havalar yağmurludur. (ekeylemin geniş zaman eki) 8. Soru Eki (mı, mi, mu, mü) Bu ek kendisinden önceki sözcükten ayrı yazılır. Adlara gelerek cümleye soru anlamı katar. Kendisinden sonra gelen ekler ise bitişik yazılır. Dünden beri yorgun musun? (soru) Cümleye çeşitli anlam ilgileri de katar. İyi mi iyi bir insandır o. (pekiştirme) Bunu da mı yapacaktın! (şaşırma) Fiil Çekim Ekleri Fiillere gelerek anlamlarını değiştirmeden veya şahıs bildiren eklerdir. 1. Kip Ekleri Eylemlere değişik zaman ve anlam ilgileri katan eklerdir. gel – i – yor (şimdiki zaman kipi eki) gel – ecek (gelecek zaman kipi eki) gel – di (görülen geçmiş zaman kipi eki) gel – miş (öğrenilen geçmiş zaman kipi eki) gel – ir (geniş zaman kipi eki) gel – meli (gereklilik kipi eki) gel – se (dilek-şart kipi eki) gel – e – yim (istek kipi eki) 2. Kişi (Şahıs) Ekleri Eylemlere kip eklerinden sonra gelerek eylemi kimin yaptığını gösteren eklerdir. geldi – m gelmiş – im (1. tekil kişi eki) geldi – n gelmiş – sin (2. tekil kişi eki) geldi gelmiş (3. tekil kişi eki) geldi – k gelmiş – iz (1. çoğul kişi eki) geldi – niz gelmiş – siniz (2. çoğul kişi eki) geldi – ler gelmiş – ler (3. çoğul kişi eki) 3. Ekeylem Ekeylem ile birlikte kullanılan kip ekleri, eylemlere geldiğinde bileşik zamanlı eylem oluşturur ve bu kullanımlarıyla fiil çekim eki olur. gelir – di (hikâye bileşik çekim) gelir – miş (rivayet bileşik çekim) gelir – se (şart bileşik çekim) 4. Soru Eki Eylemlerin sonuna gelerek cümleye soru anlamı katar. Yarın arkadaşlarla buluşalım mı? Cümleye değişik anlam ilgileri katar. O konuştu mu herkes susardı. (zaman) Planlı çalıştın mı bu sınavı kazanırsın. (koşul)
İnşallah sınavda iyi not alırım, işime yarar diye düşünüyorum inşallah hayal kırıklığına düşmem. Yanıtla
Çok güzel ödevime yararlı oldu. Çok ama çok sağolun. İyi ki varsınız. Hepsini beğendim tavsiye ederim. Çok güzel ve öğretici bir site olmuş. Teşekkürler. Emeğinize sağlık. Yanıtla
Çok fazla, ben bu yazıyı ancak bir ayda yazarım kısaca bilgi istiyorum bana upuzun bir sayfa çıkıyor, lütfen biraz yardımcı olun lütfen rica ediyorum. Yanıtla
Volkswagensiniz Volkswagen’siniz Hangisi doğru yazım şeklidir? Yardımınız için şimdiden teşekkür ederim. Yanıtla
İkincisi doğrudur. Çünkü özel isimlere gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır ancak yapım ekleri ayrılmaz.
“Bizim evimiz buraya biraz uzak.” cümlesinde tamlayan ve tamlanan ekleri hangisidir? Teşekkürler. Yanıtla
Bence gereğinden fazla bir yazı olmuş ama emeğiniz için sağolun ama biz burada sizinki kadar uzun yazsak siz bence okumazsınız, yine de sağolun. Yanıtla
Bilgiler gerçekten işime yaradı, yapanların eline sağlık çok güzel olmuş teşekkürler sağolun çok yardımcı oldu sınavım için :D :)) Yanıtla
Bence de çok güzel olmuş emeğinize sağlık. Kötü olmuş diyenler anlamayanlardır öğrenmek istemezseniz her şey kötüdür öğrenmeye çalışın gençler… Yanıtla