Divan Edebiyatında Terimler

Fütüvvetname

“Ahi” birliklerinin, esnafın töresini belirleyen eserlerdir. Aynı zamanda gelenekleri, görgü kurallarını da açıklamaktadır. Fütüvvetnamelerde “haya sahibi olmak, namazı bırakma­mak, helal kazanç sahibi olmak” gibi kurallar ortaya· konulur. Bu tür ilkeler, ahiliğe katılanların ellerinden düşürmedikleri ve günlük hayatlarına uygulamaya çalıştıkları ilkelerdir.

Gazavatname

Savaşları konu edinen eserlerdir.

Hamse

Beş mesneviden oluşan esere hamse denir. Türk edebiyatında ilk hamse Ali Şir Nevai’nindir. Hamdullah Hamdi’nin, Lamii, Nev’izade Atai, Suphizade Fevzi, Veysi ve Taşlıcalı Yahya’nın da hamseleri vardır.

Hilye

Hz. Muhammet’in iç ve dış özelliklerini anlatan yazılardır.

İskendername

Büyük İskender’in seferlerini anlatan eserlerdir. 14. yy şairlerinden Ahmedi’nin mesnevi biçimiyle yazdığı İskendername’si ünlüdür.

Kısas-ı Enbiya

Peygamberlerin kıssalarını (mucizevî hikâyelerini) konu edinen eserlerdir.

Lugaz

Divan edebiyatında şiir biçiminde yazılan bilmecelere denir.

Mazmun

Bazı kavram ve düşüncelerin ifadesinde kullanılan klişe­leşmiş benzetmelerdir.

Münşeat

Çeşitli konularda yazılan mensur eserlere münşeat denir. 17. yy yazarlarından Veysi ve Nergisi süslü nesir örnekleri olan münşeatlarıyla ünlüdürler.

Nazire

Bir şairin, başka bir şairin şiirine aynı ölçüyle yazdığı şiirdir. Ziya Paşa’nın “Terkib-i Bend”i, 16. yy divan şairi Bağdatlı Ruhi’nin terkib-i bendine yaptığı bir naziredir. Ünlü bir şaire, aynı ölçü ve uyakla şaka ve alaylı bir üslup­la yazılmış nazirelere ise tehzil denir.

Seyahatname

Divan edebiyatında “gezi yazısı”na seyahatname denmiştir. Seyahatnameler, yazarların gezip gördükleri yerleri anlattıkları eserlerdir. Evliya Çelebi’nin 10 ciltlik Seyahatname’si, Pir i Reis’in Kitab-ı Bahriye’si ve Seydi Ali Reis’in Mir’at’ül Memalik’i önemli seyahatnamelerdir.

Sefaretname

Elçi veya bu görevle yurt dışına giden siyasilerin gittikleri yerlerle ilgi izlenimlerini anlatan eserlere ise sefaretname denir. Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin (18. yy) Sefaretname’si ünlüdür.

Siyasetname

Genellikle padişahlar için yazılan siyasetnameler, devlet adamlarına yöneticilikle ilgili bilgiler veren manzum veya mensur eserlerdir. Selçuklu veziri Nizamül-Mülk’ün yazdığı Siyasetname ünlüdür.

Siyer

Hz. Muhammet’in hayatını, halife veya hükümdarların savaş ve barış dönemlerindeki uygulamalarını konu edinen eserlerdir.

Surname

·Şehzadelerin sünnet, düğün gibi törenlerini anlatan eser­lerdir.

Şehrengiz

Bir şehrin güzelliklerini anlatan eserlerdir.

Tanzim

Bir mısra veya beytin, başka bir şair tarafından herhangi bir nazım biçimine tamamlanmasıyla oluşturulan şiirlerdir.

Tezkire

Ünlü kişilerin yaşam hikâyelerini anlatan eserlerdir. Devrin sanat anlayışı, ele alınan şairin edebi yönü hakkında bilgi verilir. Bunun dışında şairin eserlerinden örnekler de verilir. Şairleri anlatanlara Tezkiretü-ş Şuara denir. Türk edebiyatındaki ilk tezkire, 15. yy’da Ali Şir Nevai’nin yazdığı Mecalisü’n Nefais’tir. Osmanlı sahasında yazılan ilk tezkire ise Sehi Bey’in yaz­dığı Heşt Behişt’tir. 16.yy Latifi Tezkiresi düzenlenişi bakımından önemli bir tezkiredir.

Velâyetname

Velilerin (ermişlerin) yaşamlarını anlatan eserlerdir.

Aşağıdaki ifadeler eser adlarıdır.

Baburname

16. yy Çağatay edebiyatından Babür Şah’ın kendi anılarını yazdığı bir anı kitabıdır. Baburname Türk edebiyatının ilk anı kitabıdır. Bu eser, gezi niteliği de taşımak­tadır.

Garipname

14. yy’da Âşık Paşa tarafından halka tasavvufu öğretmek amacıyla yazılan bir mesnevidir.

Kabusname

15. yy’da, Mercimek Ahmet’in Farsçadan çevirdiği didaktik, öğüt verici bir eserdir.

Tazarruname

15. yy’da Sinan Paşa tarafından seci ve söz oyunlarıyla yazılmış süslü mensur eserdir.


13 Yorum Var: “Divan Edebiyatında Terimler

  1. Çok teşekkür ediyorum ellerinize sağlık ödevimde çok yardımcı oldu ama yeterli ölçüde kelime olduğunu düşünmüyorum. Birçok şeyin anlamını ve açıklamasını bulamadım maalesef.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir