Destan Dönemi

Destan Dönemi – Mitler               

İnsanların doğa olaylarına duydukları hayranlık mitleri, masal ve destanları oluşturmuştur. Mitler, ilkel insan topluluklarının, evreni, dünyayı ve doğa olaylarını yorumlamak, henüz sırrını çözemedikleri hayatın ve evrenin çeşitli görüntülerini bir anlama bağlamak ihtiyacından doğmuş hikâyelerdir. Destan döneminin ve mitlerin özellikleri şunlardır:

  • Mitler destan döneminde ortaya çıkmıştır.
  • Destan döneminde bilimle evreni henüz anlayamayan insanların deprem, şimşek, yankı, rüzgâr, uyku gibi doğal olaylara göç, savaş, işgal gibi sarsıcı olaylara düş yoluyla olağanüstü nitelikler kazandırmaları mitolojik ögeleri oluşturmuştur.
  • Destanlarda da mitolojik ögelerin etkisi vardır.
  • Destan dönemi bütün milletlerde yaşanmıştır. Bundan    dolayı birbirinden uzak milletlerin destanlarında veya efsanelerinde aynı konular işlenmiştir.
  • Milletler, mitolojik motiflerle süsledikleri geçmişlerini destanlar yardımıyla ifade ederler.
  • Destan döneminde ayrıca, destanları oluşturan çekirdek olaylar yaşanmıştır.

Türk – Yunan – İran – Çin Mitolojik Unsurları

Bütün milletlerde benzer ve farklı mitolojik unsurlar görülür. Bütün bu unsurlar evreni anlamak isteyen ilkel insanın arayışının ürünüdür.             

Türk mitolojisinde bozkurt, ay, yıldız, su, ışık, ağaç, demir, Hayat Ağacı gibi doğayla ilişkili mitolojik unsurlar varken Yunan mitolojisinde insan öğesinin önemi dikkat çekmektedir. Zeus (Göğün, yıldırımın hükümdarı, tanrıların tanrısı), Posedion (Denizlerin ve suların tanrısı), Hades (Ölüm ülkesi, yeraltı tanrısı) Eros (Aşk tanrısı) gibi tanrılar, insan biçimindedir ve yaşantı ve eylemleri insanlar tarafından bilinir. Çin mitolojisinde doğaüstü bir canlı olan ejderha ve dengeli etkileşimleriyle dünyanın varlıkların devamını sağlayan “Yin – Yang” olarak adlandırılan iki evrensel güç dikkat çekmektedir. İran mitolojisinde Rüstem, hükümdar Dahhak gibi olağanüstü özellikleri olan mitolojik karakterler ve Simurg, Huma gibi kuşlar öne çıkar.

Bir millete has özellikler taşıyan mitolojik unsurların yanında farklı milletlerde ortak özelliklere sahip mitolojik unsurlar da görülür. Örneğin Yunan mitolojisindeki eşsiz ve yenilmez kahraman örneği olan Herkül’le İran mitolojisindeki Rüstem normal bir insanın gücünün çok ötesindeki özellikleriyle benzerlik taşır. Bununla birlikte Türk mitolojisinde tanrı, soğuktan donmak üzere olan insanlara acıdığı için “ateş”i verirken Yunan mitolojisinde tanrılar insanların donmasına seyirci kalır ve ateşi insanlara vermezler, Promete, ateşi tanrılardan çalarak insanlığa hediye eder.

Destanların Anlatıcıcısı ve Destan Dili

Bu dönemde Türk boylarında “ozan, baksı, kam, şaman” gibi isimlerle anılan bir sanatçı tipi vardır ki bunlar, sadece sanatçı kimliği olan kişiler değildir. Bunlar; “müzisyenlik, bilim adamlığı, din adamlığı, hekimlik, kâhinlik” vb. gibi pek çok özelliklere sahiptirler. Bunlar “sığır, şölen, yuğ” gibi törenlerin baş aktörleridir. Bu kişiler törenleri idare etmişler, törenlerin niteliğine göre sagu ve koşuk söylemişlerdir. Destan da anlatan bu kişilere “ırcı”, “yıra”, “destancı” adı da verilmiştir.

Genel olarak “ozan” adıyla bilinen bu sanatçılar, sözlü edebiyat ürünlerini özel zamanlarda kopuz eşliğinde okumuşlardır. Bu ürünler zamanla tören ortamlarından ayrılarak bağımsız bir dil hâlini almaya başlamıştır. Böylece halk edebiyatının ilk örnekleri oluşmuştur.

Destan döneminde Türkçe katışıksız, yalın özellikler taşır. Yabancı sözcükler çok azdır; çünkü bu dönem, edebiyatımızın yabancı etkisinde kalmayan dönemidir. Orta Asya Türkleri, ana dillerini işlemiş, yazı dilimizi hazırlamışlardır. Bu dönemde sözdizimi, yalın ve açıktır.

Destanların Diğer Türlerle Karşılaştırılması

Destanlar, ortak sembol ve ifadelerle zenginleştirilmiş uzun manzum hikâyelerdir. Destanın ortaya çıkışı yaşanmış bir olaya dayanır. Zamanla bu olay halk arasında anlatıla anlatıla olağanüstü niteliklere ve hayali öğelere sahip olur. Manzumken bir masal havasına bürünür ve bu şekilde yaşayarak devam eder. Onun içindir ki manzum destanlarımız düzyazı şeklinde yazıya geçirilmiştir. Olaya dayalı yazı türleri olan roman ve hikâye ise toplumu derinden etkilemiş bir olaya veya kahramana dayalı olmak zorunda değildir. Roman ve hikâyede bir uluslun hayal dünyası ve ortak sembolleri yoktur. Roman veya hikâyeyi yazar, kendi hayal dünyasıyla oluşturur. Roman veya hikâye yazarı, gerçekçi bir tutuma sahipse eserde hayali öğelere hiç yer vermez. Roman ve hikâye, tamamen kurgu olabilir. Yani yaşanmamış olaylardan söz edebilir, ama bunlar gerçeğe uygundur, yani olağanüstü değildir. Roman uzun olabilirken hikâyeler uzun değildir. Destanlar ise uzun metinlerdir.

Destanların Özellikleri

  • Destanlar Türk Edebiyatının ilk örnek metinleridir.
  • Milletlerin toplumu derinden etkileyen, tarihî öneme sahip önemli olaylarını (doğal âfetler, savaşlar, göç, yangın vb.) konu edinirler.
  • Manzum ve uzun hikâyelerdir.
  • Olağanüstü olaylar ve olağanüstü özelliklere sahip kahra­manlar vardır.
  • Destanlar ağızdan ağıza dolaşmak suretiyle oluşmuştur ve ilk söyleyeni belli değildir. Bunun için de anonim ve sözlü edebiyat ürünleridir.
  • Destanlarda anlatılan olayların geçtiği yer ve zaman bilin­memektedir.
  • Kahramanlar seçkin kişilerdir. (Kral, Han, Hakan vb.) Lider ve kurtarıcı rolündedir.
  • Ait oldukları ulusun ortak görüşlerini yansıtır.
  • Ulusal dilde ve ulusal nazım ölçüsüyle söylenir.
  • Konuları savaş, deprem, yangın, mizah, ünlü kişilerin ya­şamlarıdır.

Destan Döneminin Özellikleri

  • Eski Türklerin şiirlerinde kahramanlık, cesaret, binicilik, at sevgisi, askerlik, savaş, aşk ve tabiat işlenen başlıca konulardır.
  • İslamlık öncesi Orta Asya Türk şiirinin Divan-ı Lügat-it Türk dışında bulunan en dikkate değer örneklerini Uygur alfabeli Turfan metinlerinde görüyoruz.
  • Eski Türk şairlerine Türk boyları arasında şaman, oyun, baksı, ozan gibi adlar veriliyordu. Bu adlar eski çağlarda kullanılmış, geleneklerine çok bağlı Türkler arasında İslamiyet’ten sonra da yaşamıştı.
  • Bağlı bulundukları boylara yaşadıkları çağlara göre adları, kıyafetleri, kullandıkları sazlar az çok değişmekle birlikte kopuz isimli sazla şiirler söylemişlerdir. Bunların yanında aşk şiirleri ve ölenlerin arkasından ağıtlar söylerler. Ayrıca Tanrılara kurban sunmak, kötü cinlerden gelen kötülük ve hastalıklara afsunla engel olmak, hastaları iyileştirmek gibi görevleri de vardır. Baksılar bu işleri yaparken kendilerinden geçip dinleyenler üzerinde büyük etki bırakırlar.
  • İlk çağlarda söylenen bu şiirler halkın ortak duygularını simgeliyordu. Törenlerde bir ağızdan söylenip halkın malı oluyordu. Şiirler yeni ağızlardan yapılan eklemelerle az çok değişse bile, söylendiği zamanlardan hatıralar saklar.

147 Yorum Var: “Destan Dönemi

    1. Ben destan isimleri doğal mı yapay mı ve de hangi ulusa ait olduklarını araştırıyordum, bu hiç tatmin edici olmadı.

  1. Ben istediğimi tam anlamıyla bulamadım ama yardımcı oldunuz.Doğal ve yapay Türk ve dünya destanlarınıda yazarsanız diğer arkadaşlarıma ve bana da yardıcı olacağını düşünüyorum.Teşekkürler :)

    1. O ileriki konularda var bu destanı açıklıyor. İleride türleri falan var.

  2. Güzel bir site ama her konunun sonuna bir de o konuyla ilgili test koysaydınız daha iyi olurdu :)

  3. Güzel olmuş. Yarın sınav var klasik olacak aşırı zor olacakmış ya off… Yukardaki sen nasıl 100 alıyosun ya? :D

  4. Türk Destanları:
    1) Altay-Yakut Türkleri: Yaratılış Destanı,
    2) Büyük Hun Devleti: Oğuz Kağan Destanı ve Attila Destanı,
    3) Göktürkler: Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı,
    4) Uygurlar: Türeyiş Destanı ve Göç Destanı,
    5) Saka (İskit) Türkleri: Alp Er Tunga Destanı ve Şu Destanı’dır.

    Dünya Destanları:
    1) Alman: Nibelungen Destanı,
    2) Yunan: İlyada ve Odysseia,
    3) Hint: Ramayana ve Mahabbarata,
    4) İspanyol: Le Cid,
    5) Fransız: Chanson De Roland,
    6) Sümerler: Gılgamış Destanı,
    7) Japon: Şinto,
    8) Rus: İgor,
    9) İran: Şehname,
    10) Fin: Kalevela

    İslamiyet Sonrası Doğal Destanları:
    1) Kırgız: Manas,
    2) Karahanlı: Satuk Buğra Han Destanı,
    3) Türk Moğol: Cengizname,
    4) Selçuklu Osmanlı: Köroğlu, Seyit Battal Gazi ve Danişment Gazi Destanı.

    Dünya Yapay Destanları:
    1) Milton: Kaybolmuş Cennet,
    2) Dante: İlahi Komedya,
    3) Aristo: Çılgın Orlando,
    4) Tasso: Kurtarılmış Kudüs.

    Türklerin Yapay Destanı:
    1) Fazıl Hüsnü Dağlarca: Üç Şehitler Destanı ve Kubilay Destanı
    2) Nazım Hikmet: Kuva-yı Milliye Destanı ve Kurtuluş Savaşı Destanı,
    3) Ceyhun Atıf Kansu: Sakarya Meydan Savaşında destanlarıdır.

    Umarım bunlar işinize yarar. :D :)

    1. Allah razı olsun çok yardımcı oldunuz, yarın sözlü var teşekkürler.

  5. Yaşasın ya bu cuma sınav var geçen dönem 75 almıştım ama inşallah bu dönem 85 90 alacağım yukarıdaki arkadaş kadar iddialı değilim 100 alamam :D

  6. 80-90 yine bayağı iyi. Edebiyatıma ve sözel derslerime sonuna kadar güvenirim fakat bizim okulda şu ana kadar edebiyattan aldığım en yüksek not 82. Ve bir de lisede 100 almak mı? Dandik bir anadolu lisesinde düzde ya da meslekte değilsen zor biraz :D

  7. Beyler hepsini mi yazıyoruz hoca bana deftere araştır yaz dedi. Ne kadarını yazayım acaba?

  8. Vallahi hocanın dırdırından kurtuldum çok teşekkür ederim ya bayağı yardımcı oldunuz :)

  9. Ben pek beğenmedim, çünkü çok sade sonunda test olsa örnek verilse daha iyi olur bence.

  10. Hey siz yorumcular! Sizler hepiniz sayısalcı mısınız? Aslında edebiyat çok kolay bir ders yahu, ben bayılıyorum ama çalışmayınca da çok zor oluyor be kardeş. Şu yazılılar da olmasa süper olacak değil mi? Haftaya sınav var.

  11. Edebiyat dersi ile ilgili aradıklarımızı bu sitede buluyoruz ama yarım yamalak yine de teşekkürler ama bu siteyi seviyorum ödev bakımından seviyorum yanlış anlaşılmasın.

  12. Aradığımı tam anlamıyla bulabilmiş değilim ama yine de emek vermişsiniz teşekkürler :)

  13. Destan döneminin genel özelliklerini anlamadım sadece ama gerçekten güzel bir site emeğinize sağlık :D

  14. Arkadaşlar testler için bir bölüm var zaten “online testler” yazıyor yukarıda oradan çözeceksiniz.

  15. Ben dilciyim, performans için lazım. Sonraki sınavlara artık buradan çalışacağım. İlk sınavım 40. Elden bir şey gelmiyor, hocanın yazısı maşallah doktorlardan kötü :D

  16. İlk yazılım 32 mutlaka yükseltmeliyim yoksa teşekkür alamayacağım ama nasıl çalışmam gerektiğini bilmiyorum, yardımcı olur musunuz?

    1. Konuları sınavdan bir gün önce değil de daha düzenli bir şekilde çalış. Belli aralıklarla da tekrar et.

  17. Aradığım şeyi bulamadım. Aradığım konu destan dönemi Türk şiiri özellikleri.

  18. Kardeş o kadar güzel bir site yapıyorsunuz ki size bayılıyorum ya :) İlk başta edebiyat öğretmeni yazdığında hemen sizin siteye giriyorum :) Çok güzel olmuş Allah sizden razı olsun çok ayrıntıya giriyorsunuz süper :)

  19. Yalnız orada bi bilgi yanlışı var. Her milletin destan dönemi vardır diye yazılmış ama konu anlatımlıda ve öğretmenin anlattığına göre “bazı milletlerin edebiyatlarında destan dönemi yoktur” düzeltmenizi dileğiyle :-)

  20. Çok güzel çok sevdim fakat benim bunları ezberlemem lazım. Yarın klasik sınavımız var hoca su gibi bilin dedi işimiz zor. Bir daha edebiyatı son güne bırakmayacağım :) sıkışıyor sonra.

  21. Ders kitaplarında bile daha kısa anlatılıyor, biz özet olsun diye bakıyoruz bu ne böyle çok uzun.

  22. Ne 100 mü, 80-90 mı? Bizim lisede 30 alan kalkıp dans ediyor, siz neyin kafasını yaşıyorsunuz? Ticaret 10.sınıf çok zor!

Buğra için bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir